Głuchoniemcy

Projekt atlasowy nie jest jedynym jaki realizujemy jako Zespół Projektowy z Zakładu Geografii Politycznej i Historycznej. Od 2020 roku wielu z nas zaangażowanych jest równolegle w grant: „Głuchoniemcy (Walddeutsche): przeszłość i teraźniejszość zapomnianych społeczności lokalnych na Pogórzu Karpackim”. Finansowany jest on do roku 2024 przez Narodowe Centrum Nauki (OPUS 18). W pracach projektowych bierze udział kilkunastu uczonych z Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, UMCS, IGiPZ PAN w Warszawie oraz IJP PAN w Krakowie. Są wśród nich geografowie, historycy, antropolodzy, historycy sztuki, językoznawcy i archeolodzy.

Celem grantu jest zbadanie przeszłości grupy kulturowej określanej do połowy XX wieku nazwą Głuchoniemcy, a także reliktów jej trwania we współczesności. Nazwa ta, podobnie jak wiele elementów budujących tożsamość i odrębność badanej grupy, uległa zatarciu tak w lokalnej świadomości, jak i w polskim dyskursie naukowym od około połowy ubiegłego stulecia. Przyczyniły się do tego rozwój nacjonalizmów w Europie od XIX wieku i historia relacji polsko-niemieckich w XX wieku.

Genezy Głuchoniemców upatrywać należy tymczasem w średniowiecznym osadnictwie niemieckim w ramach zagospodarowywania lesistej rubieży polsko-ruskiej po przyłączeniu Rusi Czerwonej do Polski w połowie XIV wieku. Zamieszkiwany przez kolonistów obszar nie stanowił zwartego regionu, lecz składało się na niego kilka izolowanych wysp osadniczych, skutecznie asymilowanych w polskim etnosie od późnego średniowiecza do początku XIX wieku. Zachowane w kulturze ślady dawnych Głuchoniemców są nieoczywiste i nieliczne. Do dziś najlepiej widoczne są w ojkonimii Pogórza Karpackiego niemiecko brzmiące nazwy miejscowości, zaś w antroponimii tych stron – nazwiska pochodzenia niemieckiego.

Trzy najwyraźniejsze wyspy (koncentracje) osadnictwa głuchoniemieckiego to obszary między Bieczem a Tarnowem, w okolicy Łańcuta oraz Krosna.

Wakacje to doskonały czas by odwiedzić krainę Głuchoniemców, w większości położoną w granicach Pogórza Karpackiego między Białą a Sanem, gdzie turyści zaglądają stosunkowo rzadko. Drewniane kościoły, wsie łańcuchowe, małe senne miasteczka, szachownica pól i lasów, szlaki piesze, konne i rowerowe, dzika przyroda, góry, dalekie panoramy od Bieszczad po Tatry, folklor – to i wiele innych atrakcji oferuje kraina Na Głuchoniemcach. Zapraszamy nie tylko na głuchoniemiecką część Pogórza, ale też na nasz równoległy profil na FB (https://www.facebook.com/GluchoniemcyUW/), gdzie wkrótce zaczną się regularnie pojawiać wieści z naszych badań.

Czy ktoś z Was zna i potrafi wyjaśnić termin Głuchoniemcy? Pochodzi z regionu, o którym tutaj mowa? A może odwiedził go jako turysta?

Powiązane zdjęcia: