MAPA TYGODNIA: nazwy miejscowości – nazwy służebne

Na terenie Polski odnotowuje się pokaźną grupę nazw miejscowych wskazujących na nazwy zawodów (np. Piekary, Łagiewniki, Komorniki, Psary). Obrazują one wczesnofeudalną sieć grodów i przyległych im miejscowości, których mieszkańcy wykonywali prace na rzecz księcia i jego dworu, a niekiedy również wysokich w hierarchii dygnitarzy kościelnych. Wczesnofeudalne państwo datuje się na okres od X do XII wieku – to w owym czasie powstała większość zobrazowanych na mapach nazw miejscowości. Jako że aktywność zawodowa miała podówczas charakter służby toponimy te określono nazwami służebnymi. Językoznawcy zwykli używać również pojęcia „nazwy zawodowe”, ponieważ część nazw miejscowych tego typu ma późniejszą genezę. \

Charakterystycznymi zakończeniami są -ary, -niki, a dawniej -arze, -nicy. Największe skupiska toponimów o proweniencji służebnej dokumentuje się w Małopolsce (154 nazwy) i na Śląsku (111 nazw). Możemy je odnaleźć wokół takich ośrodków jak m. in. Kraków, Sandomierz, Legnica, Opole. Nazwy służebne występują też w Wielkopolsce (47 nazw) – koncentrują się głównie wokół Poznania i Kościana oraz w północnym Mazowszu (18 nazw), głównie w pobliżu Wisły i Bugu.

Nazwy miejscowe o charakterze służebnym są nieocenionym źródłem informacji o zawodach, rodzajach służb i powinności wykonywanych niegdyś przez mieszkańców wsi wobec władcy, dworu i kościoła. Możemy spotkać się z toponimami, które wskazują na służbę hodowlaną (np. Konary i Koniary, Owczary, Świniary, Kobylany, Skotniki – hodowcy bydła), służbę rzemieślniczą/przemysłową (np. Smolary i Smolarze, Garbary i Garbarze, Kowale, Krawce, Łagiewniki – ludzie zajmujący się wytwarzaniem łagwi, czyli drewnianych beczułek bądź syceniem miodu i warzeniem piwa, Bednary, Mydlniki, Złotniki, Mączniki, Grotniki), służbę łowiecką (np. Psary – ludzie zajmujący się hodowlą i tresurą psów myśliwych, Strzelce, Jastrzębniki, Bobrowniki), służbą bartniczą (np. Bartniki, Miodary, Bartodzieje), służbę dworską (np. Komorniki, Pracze, Kuchary, Piekary, Stróże, Czastary (od słowa czasta oznaczającego ‘droga bita’), służbę rybacką (np. Rybaki, Rybitwy, Niewodniki) czy służbę związaną z produkcją alkoholu (np. Winiary, Piwowary, Chmielarze, Miedary i Miodary).

Czy w waszym otoczeniu spotykacie nazwy miejscowe mogące wskazywać na wykonywany dawniej przez jej mieszkańców zawód? Jeśli tak, jesteśmy bardzo ciekawi jakie!

Powiązane zdjęcia: