W tym tygodniu chcemy zakończyć wątek Polaków odznaczonych Orderem Orła Białego. Tym razem spośród wielu Polaków urodzonych za granicą, wybraliśmy szczególnie zasłużoną postać Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
Jan Nowak-Jeziorański, urodzony w 1914 roku jako Zdzisław Jeziorański w Berlinie, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych emisariuszy Polskiego Państwa Podziemnego. Wraz z rozpoczęciem II wojny światowej, trafił do niewoli niemieckiej, która najprawdopodobniej uratowała go przed śmiercią w Katyniu . Po ucieczce z niewoli i powrocie do Warszawy, która przypominała mu wówczas ,,rozgniecione mrowisko”, nie chciał biernie przyglądać się szalejącemu terrorowi. Swój konspiracyjny debiut miał w piśmie ,,Znak”, jednak nie było to spełnienie jego marzeń. Sam przyznał, że nie kręciła go walka polityczna, a konspiracja wojskowa. Ponieważ był zaangażowany w działalność Tajnej Armii Polskiej, do jego mieszkania przychodził m.in. sam Witold Pilecki.
Imię Jan zawdzięcza pseudonimowi ,,Janek”, który obrał składając przysięgę w ZWZ wiosną 1941 roku. W swoim życiu szczególnie wspominał udział w Akcji ,,N”, podczas której dostarczano materiały dywersyjno-propagandowe do III Rzeszy i na front wschodni, gdzie osłabiano niemieckie morale. Tak zwaną ,,bibułę” transportował do III Rzeszy przebrany za niemieckiego kolejarza.
Jego największym konspiracyjnym marzeniem było zostanie kurierem między Warszawą a Londynem, jednakże początkowo władze konspiracyjne nie znały go wystarczająco dobrze. Dostał więc przydział do Szwecji. Mimo komplikacji związanych z podróżą w składzie węgla na statku i dłuższym pobycie na Gotlandii, udało mu się przedostać do Poselstwa Polskiego w Sztokholmie i zyskać zaufanie władz podziemnych.
Kiedy dostał przydział do Londynu rozmawiał m.in. z Winstonem Churchillem i zrozumiał, iż sprawa Polski nie jest dla Zachodu tak ważna, jak stosunki z Rosją sowiecką. Po przerzucie w okolice Tarnowa z bazy lotniczej we włoskim Brindisi, stał się najbardziej poszukiwaną przez Niemców osobą w okupowanej Polsce. W powietrzu czuć było narastające napięcie, a do Polski przybył niejaki kurier. W Warszawie spotkał się z najważniejszymi władzami konspiracyjnymi, którym przedstawił nastawienie Zachodu do mającego wybuchnąć lada dzień Powstania Warszawskiego. Wiedział, że Zachód nie pomoże walczącej Warszawie, a na wschodzie już czekają sowieci, gotowi opanować całą Polskę. Mimo to wiedział doskonale, iż Polacy chcą się bić o swoją wolność i jego ostatecznym wyborem było – walczymy. Sam walczył w Powstaniu, podczas którego poślubił Jadwigę Wolską ps. ,,Greta”. Ich ślub trwał zaledwie 7 minut i odbył się pomiędzy pogrzebami poległych.
Po wojnie Jan Nowak-Jeziorański opuścił kraj, by nadal walczyć o wolność, działając w rozgłośni Radia Wolna Europa, którego był dyrektorem. Wrócił do Polski w ostatnich latach swojego życia, a jednym z jego ostatnich działań było wsparcie budowy Muzeum Powstania Warszawskiego, gdzie znajduje się audytorium jego imienia.
Źródło: Jan Nowak-Jeziorański, Kurier z Warszawy, Kraków, 2000
_______
Wszystkie nasze mapy są dostępne w pełnej rozdzielczości na naszej stronie internetowej: http://atlas2022.uw.edu.pl/materialy-edukacyjne/mapy/