Przez kilka kolejnych piątków września chcemy zabrać Was w podróż po miejscach, w których w mijające już wakacje pracowaliśmy i odpoczywaliśmy. Każda z tych opowieści będzie zawierała w sobie inny aspekt geografii politycznej, ale liczymy, że wszystkie będą wciągające.
______
Nowosiółki Dydyńskie to niewielka wieś leżąca 20 kilometrów na południe od Przemyśla, nieopodal granicy z Ukrainą. Licząca około 60 domów i niewiele ponad 150 mieszkańców stała się dla mnie kopalnią opowieści, przeszłości i zawiłości, które pieczołowicie rozsupłuję od lat. To miejsce, z którego pochodzi wiele pokoleń moich przodków i które, odkąd pamiętam, odwiedzam w wakacje i fragmenty roku wolne od natłoku codzienności. Dziś chciałbym przybliżyć nazwy terenowe, które występują w obrębie Nowosiółek. Są one niezwykłym przykładem oswajania i organizowania przestrzeni przez mieszkańców.
Mimo niewielkiego terenu, który zajmuje wieś, odnajdziemy w niej liczne wyznaczone części, których nazwy mają charakter mikrotoponimów (nazw terenowych). Administracyjnie jako przysiółek Nowosiółek uznany jest jedynie Dubnik leżący po północnej stronie Wiaru. Jest to teren najdalej wysunięty na wschód, graniczący z Nowymi Sadami, niegdyś zamieszkały głównie przez ludność rusińską.
Punktem dzielącym Nowosiółki i Nowe Sady jest niewielka góra, nazywana przez mieszkańców Skałą, z którą związanych jest kilka legend. Na zachód od niej znajduje się Korchurt, Warwarka, Zawalina, następnie Głęboka Zawalina, Okrągłe Ciernie, Ropa, Długie Zagony, Zasuwa, Kaciuba, Pomiarki, Pod sierakojskim lasem (zapis gwarowy), Hib (również: Hyb) i Tylniki. Te ostatnie graniczą z Huwnikami. Po drugiej stronie Wiaru, gdzie znajduje się większość zabudowań mieszkalnych, od strony mostu prowadzącego z Huwnik do Nowosiółek, znajdują się Błonia, Pod Chudianą (daw. Pod Chudzianą), Kwaszenina, Gradusy, Pastwisko, Łazy, Stronie, Stawisko, Dwór, Koczeniec, Garbek, Wilnica, Między Murami (mikrotoponimy Wilnica i Między Murami odnoszą się do terenów, na których położony był dawny dwór należący do rodziny Fredrów), Garb, Garbek, Poddąbki (pluralna nazwa; ‘przy dębie’), Zakącina (przy drodze prowadzącej do Kalwarii Pacławskiej), Pasternik, Przedrocie (daw. Przedwrocie), Góra św. Magdaleny, Łazek (zawsze używana jest forma miejscownikowa Na Łazku), Kopań, Kąt, Nywy, w części leżące już w Siedliskach, Stronie oraz Hujskie Błonia graniczące już z Nowymi Sadami. Przez wieś, poza główną drogą, przechodzą jeszcze pomniejsze dróżki, jedna idąca od połowy wsi przy cmentarzu prowadząca do pól na Przedrociu oraz druga idąca wzdłuż Wiaru. Teren, przez który przechodzi ta ostatnia nazywany jest Rynią. Używana jest również nazwa Szeroka Ryń odnosząca się do terenów po drugiej stronie Wiaru. Nazwą ogólną wskazującą na tereny położone na północ od rzeki jest Zawiar, natomiast tereny leżące na wzgórzu nad Zawiarem określa toponim Góry.
Ze względu na umiejscowienie na terenie Nowosiółek kompleksu dróżkowego należącego do klasztoru Franciszkanów z Kalwarii Pacławskiej, liczne mikrotoponimy odwołują się do sfery sakralnej. Ulokowanie w tym miejscu układu kapliczek na wzór tych z Jerozolimy zdeterminowało nazewnictwo terenowe. Kaplice poświęcone kolejnym etapom drogi krzyżowej bądź wybranym świętym wraz z otaczającym je terenem otrzymywały najczęściej nazwę, którą nosi określony fragment terenu w Jerozolimie. Jest to charakterystyczne dla każdej kalwarii ulokowanej w Polsce i innych krajach. Dlatego też w Nowosiółkach odnajdziemy następujące mikrotoponimy: Góra Trzech Marii, Góra Marii Magdaleny, Ogród Oliwny, Domek Matki Bożej, Grób Matki Bożej, Wniebowstąpienie, Prokla, U Annasza, U Kajfasza oraz wiele innych nazw odnoszących się do konkretnych kaplic.
Podczas wielu rozmów z babciami i dziadkami oraz mieszkańcami Nowosiółek Dydyńskich dowiedziałem się, że w tak niewielkiej miejscowości istnieje co najmniej 65 mikrotoponimów, czyli terenowych nazw własnych. Część z nich z pewnością zanikła na przestrzeni wieków, wiele jednak przetrwało do naszych czasów.
Czy Wy również mieliście okazję rozmawiać z krewnymi na temat nazw pozwalających orientować się w terenie i ten teren opisujących? Z pewnością również w okolicach, z których pochodzicie bądź w których mieszkacie notuje się tego rodzaju nazwy. Z przyjemnością dowiemy się, jak one brzmią.
Fot. 1. Autor posta, Łukasz Karpecki, na tle Nowosiółek Dydyńskich i okolicy (fot. Marta Raczyńska-Kruk).
Fot. 2. Widok na Nowosiółki Dydyńskie i okolicę z punktu widokowego w Kalwarii Pacławskiej, po prawej widoczna Góra św. Magdaleny, u której podnóża leży Przedrocie (fot. Łukasz Karpecki).
Fot. 3. Domy w Nowosiółkach Dydyńskich (fot. Łukasz Karpecki).
Fot. 4. Najstarszy dom w Nowosiółkach Dydyńskich wybudowany najprawdopodobniej w połowie XIX wieku (fot. Łukasz Karpecki).
Fot. 5. Dom położony na Garbku wybudowany najprawdopodobniej na początku XX wieku (fot. Łukasz Karpecki).
Mapa 1. Nowosiółki Dydyńskie i okoliczne miejscowości na mapie z połowy XIX wieku
Mapa 2. Nowosiółki Dydyńskie na mapie z połowy XIX wieku
