Zgodnie z „Wykazem nazw wód płynących” sporządzonym w latach 2003-2005 przez Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych na terenie Polski znajduje się około 1100 rzek (http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/hydronimy1.pdf). Duża część z nich w całości, od źródeł do ujścia, znajduje się w granicach naszego kraju (np. Warta), ale są też rzeki graniczne, przynajmniej w części (np. Dunajec), a także mające źródła (np. Poprad) lub ujście (np. Łyna) poza Polską. Najdłuższą rzeką w Polsce jest oczywiście Wisła, której długość wynosi 1047 km. Jej źródła znajdują się w Beskidzie Śląskim, natomiast ujścia ulokowane są w Zatoce Gdańskiej i Zalewie Wiślanym. Druga pod względem długości jest Odra (854 km; w granicach Polski 742 km, z czego 179 km stanowi odcinek graniczny z Niemcami, zaś krótki fragment biegnie wzdłuż granicy z Czechami), trzecia Warta (808,2 km), czwarty zaś Bug (772 km; w granicach Polski 587 km, z czego 363 km to odcinek graniczny z Ukrainą i Białorusią).
Dziś przyjrzymy się niektórym nazwom rzek występujących na terenie Polski. Warto przy tej okazji wspomnieć, że działem toponimii zajmującym się ich badaniem jest hydronomastyka, która swoim zakresem obejmuje również inne hydronimy, takie jak m. in. nazwy własne strumieni, potoków, wodospadów, jezior, stawów czy mórz.
Od lat trwają prace nad hydronomastykonem obejmującym wszystkie nazwy wodne z obszaru Polski. Dotychczas najprawdopodobniej najznaczniejszy wkład w to przedsięwzięcie miały monografie o charakterze słowników etymologiczno-historycznych opublikowane w ramach projektu „Hydronymia Europaea” (1985-2005), nad którymi pracowali znani językoznawcy i językoznawczynie (m. in. K. Rymut, J. Rieger, J. Duma, E. Rzetelska-Feleszko, M. Biolik). Niestety nie osiągnięto wówczas celu, jakim było opracowanie wszystkich nazw wodnych (płynących i stojących) pojawiających się w Polsce. Wartym odnotowania jest uzupełniający wcześniejsze badania projekt „Nazwy wodne Polski”, który był realizowany w latach 2005-2008 w Instytucie Języka Polskiego PAN pod kierunkiem K. Rymuta. Zgromadzony wtedy materiał (wraz z wcześniejszym dorobkiem hydronimicznym) stał się podstawą do opracowania „Elektronicznego słownika hydronimów Polski” (https://eshp.ijp.pan.pl/), w którym pod wybraną nazwą obiektu wodnego znajdziemy takie informacje, jak m. in. charakterystyka danego obiektu, lokalizacja geograficzna, historyczny i współczesny materiał źródłowy, zapisy gwarowe i etymologia.
Na zaprezentowanej przez nas mapie można zauważyć, że najliczniejszą grupę nazw rzek stanowią hydronimy o genezie staroeuropejskiej/przedsłowiańskiej. Przykładem takiej nazwy jest „Wisła”, która wg J. Rozwadowskiego pochodzi od rdzenia *veis-\\*vis- ‘płynąć’. Warto zaznaczyć, że po raz pierwszy nazwę Wisły w formie Vistla odnotował Marek Agryppa (przed 12 r.). Kolejnymi tego typu nazwami są hydronimy „Odra” i „Bug”. Tę pierwszą poświadczono w 814 r. – do tej pory nie wskazano jednoznacznie jej źródłosłowu; J. Miodek uważa, że pochodzi ona od praindoeuropejskiego wyrazu *uodr znaczącego ‘woda’. Druga natomiast została odnotowana po raz pierwszy w 1018 r. Część badaczy upatruje etymologię w indoeuropejskim wyrazie *bheu̯gh – ‛kręcić się, kręty’, niektórzy zaś uważają, że źródłosłowu należy szukać w językach germańskich, bałto-słowiańskich bądź słowiańskich. Poza omówionymi hydronimami w Polsce występuje wiele innych nazw rzek będących śladem po kulturach przedsłowiańskich. Wiecie, które można zaliczyć do danej kategorii?
Przez Polskę przepływają również rzeki o nazwach pochodzących z języków słowiańskich (np. Drawa, Bóbr, Wieprz, Słupia) i wyszczególnionego z nich języka polskiego (np. Wełna, Radomka, Lubaczówka). Możemy też spotkać się z nazwami mającymi genezę w językach bałtyckich (np. Węgorapa, Szeszupa, Guber) bądź języku niemieckim (np. Kaczawa). Czy macie może pomysły, od jakich wyrazów one pochodzą? Ciekawi nas też, jakie rzeki płyną w pobliżu znanych wam miejsc. Znacie może ich etymologie?