Według danych spisu powszechnego z 2011 roku, 39 269 (na 10,7 mln) obywateli Republiki Czeskiej zadeklarowało narodowość polską jako jedyną. To niespełna 0,37% mieszkańców całego kraju. Kwestia pochodzenia czeskiej Polonii jest jednak bardzo złożona – z jednej strony mamy tutaj autochtonicznych Polaków zamieszkujących Zaolzie, czyli czeską część Śląska Cieszyńskiego położoną za rzeką Olzą, z drugiej natomiast emigrantów zarobkowych, w tym osoby zamieszkujące rejon przygraniczny i duże miasta, jak choćby Pragę. Mapa, którą dziś prezentujemy, ukazuje koncentracje ludności polskiej na Zaolziu.
Dla zrozumienia problemu, który związany jest z podziałem Zaolzia między Polskę a Czechy, kluczowy jest wiek XIX i zachodzące wówczas procesy narodowościowe, społeczne i gospodarcze. Spisy ludności przeprowadzone tamże w latach 1880, 1890, 1900 i 1910 wykazały dynamiczny wzrost liczby ludności, szczególnie narodowości polskiej. Rosnące napięcie między narodami polskim i czeskim doprowadziły do eskalacji konfliktu. Po wyłonieniu się na gruzach Austro-Węgier Rzeczpospolitej i Czechosłowacji strona czechosłowacka zaczęła argumentować za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Pragi wskazując na historyczną przynależność regionu do Czech (w praktyce dążąc do opanowania całego cieszyńskiego przemysłu ciężkiego i strategicznego odcinka kolei koszycko-bogumińskiej). Równocześnie swoje roszczenia zgłaszała strona polska, odwołując się głównie do kryterium językowo-etnicznego. W styczniu 1919 roku nastąpiła dalsza eskalacja konfliktu i strona czechosłowacka zdecydowała się siłą narzucić korzystne dla siebie rozwiązania. Ostatecznie o przynależności Zaolzia do Czechosłowacji zdecydowały w 1920 roku mocarstwa zachodnie – bez przeprowadzenia przewidzianego plebiscytu – wykorzystując trudną sytuację Polski spowodowaną rozwojem wydarzeń na froncie wschodnim. Konflikt nie został jednak rozwiązany i w stanie zamrożenia tlił się przez cały okres międzywojenny. Jesienią 1938 roku, tuż po zakończeniu konferencji monachijskiej, tym razem wykorzystując trudną sytuację Czechosłowacji, Wojsko Polskie wkroczyło na Zaolzie, które następnie na mocy dekretu prezydenta Mościckiego z dnia 11 października stało się częścią województwa śląskiego. Relacje obu państw w okresie międzywojennym były fatalne, za co odpowiadał m.in. omawiany spór terytorialny, przynosząc wymierne szkody i Warszawie, i Pradze. Okres bezpośrednio po II wojnie światowej przyniósł ponowne zaognienie konfliktu, gdyż obie strony upierały się przy swoich prawach do Zaolzia, co w pewnym momencie postawiło Polskę i Czechosłowację na skraju wojny. Wtedy jednak interweniował ZSRR i nastąpiła stabilizacja status quo sprzed 1938 roku, które trwa do dziś. Dziś spór o Zaolzie jest już konfliktem historycznym, zamkniętym. Na pewno miał na to wpływ upływ czasu. Zapewne nie bez znaczenia jest obecna bliskość relacji polsko-czeskich, wspólna obecność w UE wiążąca się z otwartością granic i swobodą przemieszczania się. Czy wiecie jaka znana polsko-czeska piosenkarka jest z pochodzenia Polką z Zaolzia?
Współcześnie większość Polaków na Zaolziu jest wyznania katolickiego; co jednak ciekawe, blisko połowę stanowią luteranie (warto przy tym podkreślić, że Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania jest kościołem w dużej mierze spolonizowanym). A może też wiecie, który z premierów Polski po 1989 roku był luteraninem i urodził się na Zaolziu?
_______
Wszystkie nasze mapy są dostępne w pełnej rozdzielczości na naszej stronie internetowej: https://atlas2022.uw.edu.pl/materialy-edukacyjne/mapy/