Granicę reliktową definiujemy jako już nieistniejącą granicę polityczną, widoczną w krajobrazie kulturowym, społecznym czy politycznym. Pojęcie to jest bardzo istotne w przypadku wyjaśniania zróżnicowania przestrzennego zjawisk wyborczych. Jak widać na mapie, po obu stronach dawnych granic obserwujemy bowiem odmienne decyzje wyborcze. Najsilniej jest to widoczne w roku 2011 (jeszcze silniej we wcześniejszych wyborach), jednak również później, kiedy Prawo i Sprawiedliwość objęło władzę, poparcie dla opozycji zauważyć można niemal jedynie na obszarze dawnego zaboru pruskiego i dawnych Prus. Te duże, skokowe różnice zachowań wyborczych na granicach regionów nazywamy efektem granicznym.
Mimo powszechnej świadomości roli, jaką rozbiory odegrały w historii Polski, ich silny i trwały wpływ na zróżnicowanie poparcia politycznego może być dość zaskakujący. Szczególnie ze względu na czas, jaki upłynął od czasu zaborów, a także wielokrotne próby unifikacji społeczeństwa. Jest to bowiem okres 103 lat, a więc niemal tylu samo, co czas zaborczy. Mimo to powstałe wówczas granice reliktowe wciąż są żywe w zachowaniach społecznych.
Dla kształtowania współczesnych zachowań wyborczych istotną rolę odgrywają zasadniczo dwie kwestie: kultura polityczna (wynikająca z przynależności historycznej regionów i udziału ich mieszkańców w życiu politycznym określonego kraju) oraz historycznie uwarunkowany sposób zagospodarowania przestrzeni (w tym zwłaszcza obszarów wiejskich).
W przypadku kultury politycznej, poza reżimem zaborczym i zakresem dostępu do praw obywatelskich (nie tylko możliwość głosowania, ale też m.in. stowarzyszania się), istotną rolę w kształtowaniu zachowań wyborczych odgrywa rodzina jako nośnik i źródło postaw obywatelskich. Ważnymi determinantami różnic w postawach wyborczych jest więc wzór rodziny, w tym odsetek rozwodów, wielkość rodziny czy posiadanie własnego mieszkania. Istotna jest także odległość do szkół, religijność oraz zasiedziałość ludności. Warto jednak pamiętać, że tak szeroki kontekst historyczny najczęściej wyznacza jedynie obszar możliwych zachowań lub wyklucza niektóre z nich, ale nie determinuje jednoznacznie decyzji. Jednak funkcjonowanie w konkretnej kulturze politycznej ma kluczowe znaczenie dla zachowań wyborczych. Można powiedzieć, że regionalizm wyborczy funkcjonuje więc nie jako miejsce zamieszkania, ale jako miejsce pochodzenia.
Z drugiej strony ważnym czynnikiem determinującym zachowania wyborcze jest zróżnicowanie zagospodarowania obszarów wiejskich. Wpływa ono między innymi na gęstość sieci społecznych, które na przykład na obszarach popruskich, gdzie dominowało rolnictwo wielkoobszarowe, są znacznie rzadsze niż w innych regionach. Dodatkowo na ziemiach tych jest wyższa urbanizacja, większa mobilność ludności, mniejszy udział rolników indywidualnych oraz najwyższy w kraju odsetek własności zagranicznej. Jest to o tyle istotne, że społeczeństwo wiejskie rozwijające się w takich warunkach było (i wciąż jest) w dużo mniejszym stopniu poddane wpływom Kościoła, przez co nie uformowały się tam małe konserwatywne społeczności wiejskie.
Zupełnie inaczej wyglądał rozwój wsi na obszarze zaborów rosyjskiego i austriackiego, gdzie dominuje drobna i średnia własność rolna. Zachowania wyborcze różnicuje tam poziom wykształcenia i bliskość ośrodków miejskich. W efekcie, na tym obszarze można wyróżnić dwa typy postaw wyborczych: konserwatywną i ludową. Pierwsza dominuje wśród ludności o wyższym wykształceniu, zwłaszcza w okolicy miast, druga zaś wśród słabo wykształconych rolników.
Jak uważa Yi-Fu Tuan, przestrzeń jest niezwykle ważna, bo jest repozytorium przeszłości, a to kim jesteśmy, zależy od tego skąd jesteśmy (Tuan, 2003, s.878). Dlatego analiza zróżnicowania przestrzennego zachowań wyborczych w Polsce wciąż w dużym stopniu odwołuje się do zróżnicowania historyczno-kulturowego.
Tuan, Y.-F. (2003). Perceptual and Cultural Geography: A Commentary. Annals of the Association of American Geographers, 93(4), 878–881.
#widaćzabory #wybory #geografiawyborcza
_______
Wszystkie nasze mapy są dostępne w pełnej rozdzielczości na naszej stronie internetowej: http://atlas2022.uw.edu.pl/materialy-edukacyjne/mapy/