Procesy zjednoczeniowe w Europie Zachodniej były odpowiedzią na II wojnę światową – ścisła współpraca gospodarcza miała zapobiec konfliktom wybuchającym między sąsiadującymi ze sobą państwami. Pierwszym etapem na tej drodze było powołanie w 1952 roku, w oparciu o plan Schumana, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali obejmującej Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Republikę Federalną Niemiec i Włochy. Sukces tej wspólnoty skłonił te państwa do rozszerzenia współpracy na inne obszary gospodarki – w marcu 1957 roku podpisały one traktaty rzymskie powołujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Traktaty te weszły w życie 1 stycznia1958 roku. W skład EWG weszło wówczas 6 państw Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz pięć terytoriów francuskich: Algieria (przestała być częścią EWG zaledwie po 4 latach, gdy stała się niepodległym państwem), Gujana Francuska, Gwadelupa, Martynika i Reunion.
Obszar wspólnot powiększany był następnie w trakcie siedmiu oficjalnych rozszerzeń, a także rozszerzeń nieoficjalnych; następowały także wyjścia z tego obszaru. W trakcie pierwszego rozszerzenia z 1973 roku do EWG dołączyły Wielka Brytania (wraz z Gibraltarem), Dania (wraz z Grenlandią, która jednak opuściła EWG już w 1985 roku) i Irlandia; w trakcie drugiego z 1981 roku – Grecja. W 1990 roku nastąpiło pierwsze nieformalne powiększenie terytorium wspólnot, gdy zostały do Niemiec przyłączone tereny dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej (przy czym z punktu widzenia EWG obszar ten de iure był częścią wspólnot już w latach 1958-72, kiedy to oficjalnie, do czasu uznania przez państwa zachodnie państwowości NRD, uznawano radziecką strefę okupacyjną w Niemczech za część RFN pozostającą poza kontrolą rządu Niemiec – analogicznie obecnie traktowany jest obszar Cypru Północnego, będący de iure częścią Unii Europejskiej pozostającą poza kontrolą władz cypryjskich).
Kolejne rozszerzenia doprowadziły do dołączenia do Wspólnot Europejskich (nazwa EWG od 1993 roku) i Unii Europejskiej (istniejącej od 1993 r., do 2009 równolegle ze Wspólnotami Europejskimi) 18 kolejnych państw, w tym w 2004 roku Polski (wraz z 9 innymi krajami). Ostatnie formalne rozszerzenie nastąpiło w 2013 roku, gdy do UE wstąpiła Chorwacja, zaś nieformalne w 2014 r., gdy częścią Unii stała się Majotta (jako nowy departament zamorski Francji).
EWG i Unia nie tylko się rozrastały, ale także traciły terytoria. Poza wspomnianymi Algierią i Grenlandią, częścią Unii przestało być w 2012 r. francuskie terytorium Saint-Barthélemy (które wraz z Saint-Martin zostało w 2007 r. wydzielone z francuskiego departamentu zamorskiego Gwadelupa; to drugie terytorium zostało w UE). Najważniejszym wystąpieniem z UE był jednak tzw. brexit, gdy 31 stycznia 2020 roku UE opuściła Wielka Brytania (wraz z Gibraltarem).
Obecnie w skład Unii Europejskiej wchodzi 27 państw oraz 6 terytoriów francuskich.