Nagroda Nobla została ustanowiona w 1901 roku na mocy testamentu szwedzkiego chemika Alfreda Nobla. Nobel, mimo iż jego największym osiągnięciem było wynalezienie dynamitu, był pacyfistą. Dlatego też w 1895 roku postanowił przekazać swój majątek na rzecz funduszu, z którego dochodów, po jego śmierci, zostały sfinansowane nagrody za wybitne osiągnięcia w pięciu dziedzinach: fizyce, chemii, fizjologii lub medycynie, literaturze oraz działaniach na rzecz pokoju. Nobel wierzył, że w ten sposób zniweluje choć w minimalnym stopniu skutki swojego największego wynalazku.
W 1968 roku Szwedzki Bank Narodowy ufundował nagrodę w szóstej dziedzinie, potocznie nazywaną „Noblem z ekonomii”. Jej oficjalna nazwa to „Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii” i choć pochodzi ona z odrębnego funduszu niż nagrody w pozostałych dziedzinach to jest honorowana na równi z innymi. Nagrody we wszystkich dziedzinach, z wyjątkiem działań na rzecz pokoju, są przyznawane przez instytucje szwedzkie, natomiast nagrodę pokojową przyznaje Norweski Komitet Noblowski.
Przez sto dwadzieścia lat istnienia nagrodę otrzymało 943 laureatów i 25 organizacji. Zaledwie cztery osoby (Maria Skłodowska-Curie, John Bardeen, Linus Pauling, Frederick Sanger) i dwie organizacje (Międzynarodowy Czerwony Krzyż oraz Wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych ds. uchodźców) dostały nagrodę więcej niż raz.
Wśród laureatów związanych z Polską znajdziemy osoby uhonorowane we wszystkich dziedzinach, z czego z fizyki nagrodę otrzymała jedynie Maria Skłodowska-Curie. Ta najwybitniejsza polska uczona swoją pierwszą nagrodę, właśnie z dziedziny fizyki (jest jedną z zaledwie czterech kobiet, które dostały nagrodę w tej dziedzinie), otrzymała w 1903 roku wraz z mężem Pierre’em Curie. Kolejna jej nagroda, w 1911 roku z chemii, była już nagrodą indywidualną. Należy pamiętać, że laureatką Nagrody Nobla była również córka Marii Skłodowskiej-Curie, Irène Joliot-Curie, która została uhonorowana wraz z mężem Frédérikiem Joliot-Curie w 1934 roku, za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii.
Nie wiemy jak wielu Polaków nominowanych było do nagrody przez wszystkie dziesięciolecia, gdyż przyjęto zasadę, że nazwiska nominowanych nie zostają ujawnione przez co najmniej pięćdziesiąt lat od momentu nominacji. Do tej pory odtajniono nazwiska nominowanych przed 1966 rokiem (dla fizjologii lub medycyny przed 1953 rokiem). Wśród rekordzistów związanych z Polską, którzy nie otrzymali nagrody, byli: Rudolf Weigl, wynalazca pierwszej skutecznej szczepionki przeciwko tyfusowi plamistemu, nominowany dziewięciokrotnie, oraz Ludwik Zamenhof, twórca języka esperanto, nominowany ośmiokrotnie.
Na potrzeby atlasu przyjęliśmy, że za „polskich” laureatów Nagrody Nobla uznajemy osoby jednoznacznie identyfikowane z Polską lub takie, które były obywatelami polskimi przez co najmniej 10 lat. W związku z tym na poniższym wykresie nie znajdziecie nazwisk kilku laureatów, którzy również związani byli z naszym krajem, jednak związek ten był słabszy niż w przypadku uwzględnionych postaci. Są to: Albert Michelson (fizyka, 1907), Isidor Isaac Rabi (fizyka, 1944), Tadeusz Reichstein (fizjologia lub medycyna, 1950), czy Georges Charpak (fizyka, 1992).
_______
Wszystkie nasze mapy są dostępne w pełnej rozdzielczości na naszej stronie internetowej: https://atlas2022.uw.edu.pl/materialy-edukacyjne/mapy/