17 grudnia 1956 roku – pół roku po dramatycznych wydarzeniach poznańskich, dwa miesiące po dojściu do władzy Władysława Gomułki i tydzień po przywróceniu Stalinogrodowi dawnej nazwy Katowice – delegacje polska i sowiecka podpisały „Umowę między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonowanych w Polsce”. Co wojska te robiły na terenie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej?
Sowieckie oddziały 2. Frontu Białoruskiego przebywające na polskim terytorium w maju 1945 roku sformowane zostały w Północną Grupę Wojsk Armii Radzieckiej (centralna stacjonowała w Austrii i na Węgrzech, a od 1968 roku także w Czechosłowacji, południowa grupa w Bułgarii i Rumunii – najliczniejsza grupa natomiast na terenach NRD). Przez kolejną dekadę nie uregulowano stanu prawnego PGW, choć armia ta liczyła kilkadziesiąt tysięcy sowieckich żołnierzy. Polscy i radzieccy towarzysze przekonywali społeczeństwo, że bazy wojskowe mają za zadanie chronić polską granicę na Odrze i Nysie przed zakusami zachodnich imperialistów i odstraszać zagrażające obozowi komunistycznemu państwa Paktu Północnoatlantyckiego. Premier rządu PRL Józef Cyrankiewicz grzmiał po podpisaniu umowy: „Rząd Polski w dalszym ciągu dokładać będzie wszelkich starań, aby idea zbiorowego bezpieczeństwa w Europie, o którą walczymy wspólnie ze Związkiem Radzieckim, wzięła górę nad knowaniami sił agresji i rewanżu zagrażających pokojowi”. W istocie sowieckie garnizony stanowiły zbrojną podporę żelaznej kurtyny, która oddzieliła państwa Europy Środkowo-Wschodniej od zachodniego świata. Używano ich w celu wpływania na bieżącą politykę władz, a w 1968 roku żołnierze PGW zostali wysłani w ramach operacji „Dunaj” do spacyfikowania Czechosłowacji.
Sztab armii znajdował się w dolnośląskiej Legnicy i zajmował trzecią część miasta – w realiach tamtejszego garnizonu rozgrywa się akcja polskiego melodramatu „Mała Moskwa” wyreżyserowanego przez Waldemara Krzystka w 2008 roku. Sugestywne jest to, co w filmie mówi oficer KGB do głównej bohaterki: „Armia cię przysłała do Polski, ale to nie znaczy, że jesteś w Polsce”. Jednostki wojskowe rozlokowano na terenie całego kraju, choć ich największe skupiska strategicznie zlokalizowano na tzw. Ziemiach Odzyskanych oraz w pasie równoleżnikowym biegnącym przez środek
kraju. Pod koniec lat osiemdziesiątych PGW liczyła ponad 50 tysięcy żołnierzy, niemal drugie tyle pracowników cywilnych i członków rodzin, prawie 600 czołgów, 1000 transporterów opancerzonych, ponad 200 samolotów i setki pozostałych pojazdów i urządzeń bojowych. Poza bronią konwencjonalną Rosjanie składowali na polskim terytorium broń jądrową – głowice przechowywano w Templewie koło Trzemeszna, Podborsku koło Białogardu i w Brzeźnicy koło Bornego Sulinowa. Traktat o wycofaniu wojsk Sił Zbrojnych ZSRR z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej podpisano 27 października 1991 roku, a ostatni żołnierze rosyjscy opuścili nasz kraj jesienią 1993 roku.
_______
Wszystkie nasze mapy są dostępne w pełnej rozdzielczości na naszej stronie internetowej: https://atlas2022.uw.edu.pl/materialy-edukacyjne/mapy/