Wakacyjne wędrówki kierują nas w różne zakątki świata i Polski. Czy podczas tegorocznych ktoś z was dotarł na Pogórze Przemyskie? To niezwykle interesująca część naszego kraju, która urzeka swoją wielowarstwowością. Niegdyś współistniały w niej różne żywioły kulturowe – wystarczy wymienić Polaków, Rusinów, Niemców czy Żydów. Dziś wydaje się, że to kraina jednej kultury, jednak pod pierwszą pozorną warstwą można odnaleźć ślady dawnej barwności. W tym celu zapraszamy na wycieczkę do niewielkiej wsi leżącej w bezpośrednim sąsiedztwie granicy z Ukrainą, którą są Nowe Sady (woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Fredropol). Przyjrzyjmy się szczególnie nazewnictwu, które w niej występuje. Zacząć należy od samej nazwy miejscowej, bowiem Nowe Sady istnieją na mapach Polski dopiero od 1957 r., wcześniej na ich terenie mieściły się dwie wsie: Hujsko i Falkenberg (dziś potocznie również Faltenberg). Pierwsza z nich była miejscowością w dużej części rusińską, druga zaś kolonią niemiecką powstałą pod koniec XVIII w. Co ciekawe, dawne nazwy do dziś funkcjonują wśród społeczności lokalnej. Jak idzie o Hujsko, istnieje kilka etymologii tego toponimu. Pierwsza, rozpowszechniona m. in. przez Władysława Makarskiego, dowodzi, że u podstawy stoi słowo ‘osa’, które w j. prasłowiańskim i staroruskim oznaczało ‘osika’ (w starych zapisach poświadcza się formy Oszko (1466), Oszyko (1515), Oysko (1544), Hoysko (1655)), druga natomiast, za którą opowiada się m. in. Stanisław Kryciński, nawiązuje do apelatywu ‘wojsko’, co miałoby nawiązywać do grodziska sprzed wielu wieków, którego ślady istnieją na terenie wsi (historycznie notuje się formę Wijsko (1544), która upowszechniła się na początku XX w.). Nazwa Falkenberg jest natomiast złożeniem dwóch niemieckich słów: ‘Falken’, czyli ‘sokół’ oraz ‘Berg’, czyli ‘góra’ (oznacza zatem ‘sokola góra’) i jest najprawdopodobniej toponimem przeniesionym wraz z kolonistami z miejsca, z którego oni pochodzili. Interesujące są również nazwy terenowe, które można spotkać (historycznie i współcześnie) w obrębie Nowych Sadów. O rusińskiej przeszłości świadczą chociażby następujące: Dubnik (ukr. dub ‘dąb’), Horbki (ukr. horb ‘garb’), Hrabnik (dziś Grabnik), czy Koło Cerkwi/Przy Cerkwi, o niemieckiej: Milbach/Wilbach (z niem. Mühlbach ‘młyński potok’), U Fasnachta, Pod Szturem, czy Pole Johana, o żydowskiej: Żydowska Karczma i Aręda (Arenda). Współcześnie przeważają jednak nazwy o polskiej proweniencji, które w dużej części powstały po II wojnie światowej, takie jak np. Błonia, Skała, Młyn/Młyny, Młynówka (potok), Na Klinach, Pod Granicą, Kamień, Szkoła, Boisko, Górny Koniec, Dolny Koniec, Za Wiarem, Pierwsze Sztuki, Druga Sztuka, Dolna Sztuka, Średnia Sztuka, Przy Krzyżu, Za Maliną, Na Gruszce, Stawy, Potok. Może ktoś z was pochodzi z tych okolic bądź jest z nimi zaznajomiony i jest w stanie wskazać inne pozostałości po dawnej wielokulturowości?
