Nie każdy wie, że polska geografia polityczna ma swoje źródła już w średniowieczu (tajemniczy dokument Dagome Iudex). Jej rozwój jako samodzielnej subdyscypliny geografii rozpoczął się jednak dopiero na przełomie XIX i XX w. Sytuacja geopolityczna Polski w tamtym czasie sprawiła, że polscy geografowie żywo zainteresowali się zagadnieniami związanymi z kształtem terytorialnym państw, ich położeniem i układem sił w Europie. W związku z tym powstało wiele interesujących koncepcji geopolitycznych dotyczących mającego się odrodzić państwa polskiego.
W polskiej myśli geopolitycznej można wyróżnić trzy główne metakoncepcje: krainy przejściowej, krainy pomostowej oraz przedmurza. Autorem pierwszej z nich jest Wacław Nałkowski (1851-1911), warszawski geograf, który uważał, że terytorium Polski charakteryzuje się nieokreślonością, brakiem stałości i charakteru. Ta przejściowość ma być dla nas zagrożeniem, szczególnie ze strony wrogich sąsiadów (Niemiec i Rosji). Koncepcja ta sugeruje, że dla wzmocnienia pozycji Polski warto szukać silnych sojuszy międzynarodowych, a jednocześnie budować sprawne państwo. Wyrazem tej wizji zdaje się być uczestnictwo Polski w wielkich projektach politycznych, wojskowych i gospodarczych, szczególnie w NATO i UE, ale też sojusz z USA. Druga koncepcja, Polski pomostowej autorstwa lwowskiego geografa Eugeniusza Romera (1871-1954), tylko pozornie zdaje się stawać w opozycji do przejściowości. Jej autor widział nasz kraj jako pomost między Morzem Bałtyckim a Czarnym, jako odrębną krainę stanowiącą spójną geograficzną całość. Położenie to daje szansę transferu kultury, czy szerzej, cywilizacji, także projekcji potęgi politycznej, dlatego też na Polsce spoczywa szczególna odpowiedzialność za losy regionu. W związku z tym powinniśmy stawiać się w roli regionalnego lidera w grupie państw między wielkimi mocarstwami (ponownie Niemcy i Rosja). Efektem tego myślenia była międzywojenna koncepcja Międzymorza, a współcześnie m.in. Grupa Wyszechradzka czy Trójmorze. Przejawem tej teorii jest też silne zaangażowanie w sprawy Ukrainy czy Białorusi w ostatnich latach. Ostatnia teoria geopolityczna stawia Polskę na pozycji przedmurza, czyli kraju, chroniącego zachodnią wspólnotę państw i społeczeństw. Kryzys migracyjny na granicy z Białorusią pokazuje, że wizja Polski jako przedmurza Zachodu wciąż zachowuje aktualność.
Oczywiście wszystkie te metakoncepcje nie wykluczają się wzajemnie, ale są wobec siebie komplementarne.
Czy globalizacja zmienia waszym zdaniem sposób odczytania tych trzech metakoncepcji we współczesnym świecie?
#geopolityka #przedmurze #pomost #przejściowość
_______
Wszystkie nasze mapy są dostępne w pełnej rozdzielczości na naszej stronie internetowej: https://atlas2022.uw.edu.pl/materialy-edukacyjne/mapy/